Kars’ın köklü tarihine ışık tutan yapılardan biri olan Rus Karargâh Binası-I, 1878-1918 yılları arasındaki Rus işgali döneminde inşa edilmiştir. Kars'taki ilk Rus Karargâhı olma özelliğini taşıyan ve dönemin mimarî tarzını yansıtan bu yapı, stratejik bir askerî merkez olarak kullanılmıştır. 1937 yılında Türkiye Cumhuriyeti’nin eğitim alanındaki önemli projelerinden biri olan Cılavuz Köy Enstitüsü’ne tahsis edilen bina, o dönemde köy okullarının eğitim merkezi olarak hizmet vermiştir. Günümüzde ise bu tarihî yapı Öğrenci Pansiyonu olarak kullanılmaktadır.

Doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olarak inşa edilen bina, iki katlıdır ve katlar birbirinden sade ancak estetik bir kornişle ayrılmıştır. Bina, sade ama etkileyici mimarî detaylarıyla dikkat çekmektedir. Kapı ve pencereleri basık kemerli olan yapı, Baltık mimarisinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Binanın kuzey cephesindeki köşeler, öne doğru taşırılmış ve yapıya hareket kazandırılmıştır. Bu zarif ve simetrik mimarî detaylar, yapının tarihî dokusunu günümüzde de korumasını sağlamıştır.

1937 yılında Cılavuz Köy Enstitüsü olarak kullanılmaya başlanan bu tarihî bina, Türk eğitim tarihine damga vurmuş olan Köy Enstitüleri’nin önemli bir parçası haline gelmiştir. Bu dönemde binaya, güneybatı köşesine dikdörtgen planlı bir ek bina inşa edilmiştir. 1940-1944 yılları arasında inşa edilen bu ek bina, zamanla özgünlüğünü yitirmiş olsa da yapının geçmişine dair önemli bir iz olarak ayakta durmaktadır.

Rus Karargâh Binası-I, sadece mimarî özellikleriyle değil, tarihî rolü ve Cılavuz Köy Enstitüsü gibi bir eğitim projesine ev sahipliği yapmış olması nedeniyle de Kars’ın tarihine derinlemesine tanıklık etmektedir. Günümüzde öğrenci pansiyonu olarak kullanılmaya devam eden bu yapıyı ziyaret edenler, Kars’ın çok katmanlı tarihini keşfederken, Köy Enstitüleri’nin eğitim mirasını ve Rus işgali döneminin mimarî izlerini yakından görme fırsatı bulabilir.

Rus Karargâh Binası-I (Cılavuz Köy Enstitüsü), Kars’ı keşfetmek isteyen ziyaretçiler için büyüleyici bir durak niteliğindedir. Yapının tarihî geçmişi ve mimarî zarafeti, ilin kültürel dokusunu anlamak isteyenler için mutlaka görülmesi gereken bir noktadır. Hem tarihî miras hem de eğitim geçmişiyle dolu olan bu yapı, Kars’ın zengin tarihî atmosferini hissetmek isteyen ziyaretçiler için unutulmaz bir deneyim sunmaktadır.