Kars’ın zengin mimarî mirasının önemli bir parçası olan Gümrük Müdürlüğü Binası, Rus işgali döneminde, 1878-1918 yılları arasında inşa edilmiştir ve Baltık mimarî tarzının zarif bir örneğidir. Yapıldığı dönemde Rus Gümrük Binası olarak kullanılan bu yapı, 1923 yılından itibaren Cumhuriyetin ilânından sonra da Kars’ın gümrük faaliyetlerine hizmet etmeye devam etmiştir.

2001 yılında, Kars’ın tarihî yapılarının korunmasına yönelik yapılan önemli çalışmalardan biri olarak Çekül Vakfı tarafından restore edilmiştir. Restorasyon sonrası kısa bir süreliğine Kent Konseyi Binası olarak hizmet veren yapı, günümüzde tekrar Kars Gümrük Müdürlüğü olarak kullanılmaktadır. Bu restorasyon çalışması binanın tarihî kimliğini korurken, modern Kars’ın ihtiyaçlarına uygun hale getirilmesini sağlamıştır.

Gümrük Müdürlüğü Binası, doğu-batı doğrultusunda dikdörtgen planlı olup, iki katlı olarak tasarlanmıştır. Yapı, düzgün kesme taş malzemesi ile inşa edilmiş olup, Neo-Klasik tarzın zarif özelliklerini yansıtmaktadır. Yapının kuzeye bakan ön cephesi, binanın mimarî zenginliğini en iyi yansıtan bölümdür. Bu cephede yer alan giriş bölümü, iki kat yüksekliğinde dışa taşırılmış ve zarif bir üçgen alınlık ile sonlandırılmıştır. Bu tasarım, yapının hem anıtsal hem de işlevsel bir girişe sahip olmasını sağlamıştır.

Yapının güneydoğu köşesinde, göz alıcı bir Art-Nouveau tarzında yapılmış ahşap balkon bulunmaktadır. Bu balkon, ajur tekniği ile ince işçilikle tasarlanmış olup, yapıya sanatsal bir derinlik kazandırmaktadır. Art-Nouveau’nun zarif çizgileri, binanın genel Neo-Klasik üslubuna eklenerek yapıya estetik bir kontrast sunmaktadır.

Kars’ın mimarî dokusunun korunmasında önemli bir yer tutan Gümrük Müdürlüğü Binası, Baltık ve Neo-Klasik mimarinin zarif bir birleşimini sunmaktadır. Kars’ın hem Osmanlı hem de Rus dönemlerindeki ticarî hayatında önemli bir rol oynayan bu yapı, şehirdeki ekonomik faaliyetlerin tarihsel izlerini yansıtmaktadır. Restorasyon çalışmaları sayesinde yapı hem tarihî kimliğini korumuş hem de şehrin kültürel mirasına değerli bir katkı sağlamıştır.

Gümrük Müdürlüğü Binası, Kars’ı ziyaret eden tarih ve mimarî meraklıları için kaçırılmaması gereken bir duraktır. Yapının dikkat çekici Neo-Klasik cephesi, zarif Art-Nouveau balkon detayları ve düzgün kesme taş işçiliği, ziyaretçilere Kars’ın zengin mimarî geçmişi hakkında derin bir anlayış sunmaktadır. Bu bina, Rus işgali döneminde inşa edilen pek çok yapının aksine, işlevini sürdüren nadir yapılardan biri olarak hem tarihî hem de kültürel bir değer taşımaktadır.