Ani Örenyeri’nin kuzeybatısında, sarp bir kayalığın üzerine kurulmuş olan Ani Selçuklu Sarayı, bölgenin mimarî ve tarihî zenginliğini en iyi yansıtan yapılardan biridir. Sarayın kesin yapım tarihi bilinmemekle birlikte, 1064 yılında Selçukluların Ani’yi fethinden sonra başlatılan imar çalışmalarının bir parçası olarak, Ebul Menuçehr Bey tarafından inşa edildiği düşünülmektedir. Bu etkileyici yapı, ziyaretçilerine Selçuklu dönemi mimarisinin en güzel örneklerini sunarken, aynı zamanda Ani’nin tarihî önemine dair derin bir anlayış kazandırmaktadır.

Orijinal olarak iki katlı olan saray, ahşap malzemeden yapılmış birinci katının zamanla yıkılması sonucu günümüze sadece zemin kat ve bodrum katı ile ulaşmıştır. Sarayın inşasında kullanılan yöresel sarımtırak kesme taş, Selçuklu mimarisinin zarif ve sağlam taş işçiliğini sergilemektedir. Düzgün taş işçiliği, sarayın orijinal estetiğini yansıtmakla birlikte, aynı zamanda yapının yıllara meydan okumasını sağlamıştır.

Ani Selçuklu Sarayı’nın dikdörtgen planlı yapısı, dönemin kervansaraylarına benzer özellikler göstermektedir. Yan duvarları dışa kapalı olan bu yapı, dışarıdan bakıldığında bir kale görünümü vermektedir. Ne yazık ki bu muhteşem yapının büyük bir kısmı yıkılmış ve günümüze sadece bazı bölümleri ulaşabilmiştir. Yapının bu bölümlerinde, kaplama taşların altında kalan moloz taş duvarların izlerine rastlanmaktadır.

Sarayın en dikkat çekici bölümlerinden biri, giriş kapısını oluşturan portal yapıdır. Selçuklu döneminin mimarî zarafetini yansıtan bu portal, yıldız motiflerinden oluşan taş işçiliği ile ziyaretçileri büyülemektedir. Sarı taştan yapılmış olan giriş kapısı, görkemli duruşuyla saraya tarihi bir ihtişam kazandırmaktadır. Kapının çevresi, dikdörtgen söveler içine yerleştirilmiş geometrik bezemelerle süslenmiştir. Bu detaylar, Selçuklu mimarisinin ince ve zarif işçiliğini gözler önüne sermektedir.

Kapının üst kısmı, hafif sivri kemerli bir formda tasarlanmış olup, Selçuklu dönemi mukarnasları ile bezeli bir taç yapıya sahiptir. Mukarnaslar, Selçuklu mimarisinin simgesi haline gelen süsleme detayları arasında yer almakta ve sarayın görsel zenginliğini artırmaktadır. Girişin görkemli yapısı, Ani Selçuklu Sarayı’nın mimarî değerini ve Selçukluların estetik anlayışını mükemmel bir şekilde yansıtmaktadır.

Ani Selçuklu Sarayı, tarihî ve mimarî bir keşfe çıkmak isteyen ziyaretçiler için eşsiz bir deneyim sunmaktadır. Selçuklu mimarisinin zarif taş işçiliği ve benzersiz geometrik desenleri, ziyaretçileri 11. yüzyılın derinliklerine götürürken, sarayın görkemli atmosferi Ani’nin zengin geçmişini gözler önüne sermektedir. Bu yapı, Selçukluların Anadolu’daki izlerini en iyi şekilde yansıtan yapılardan biri olarak öne çıkmaktadır.

Ani Selçuklu Sarayı Kars’ın zengin tarihî mirasının bir parçası olup, bölgedeki Selçuklu etkisini en iyi yansıtan yapılardan biridir. Sarayın zarif taş işçiliği ve geometrik süslemeleri, Selçuklu dönemi mimarisinin en güzel örneklerinden biri olarak ziyaretçilerine tarihle iç içe bir yolculuk sunmaktadır.