Selçuklu döneminde yapımı tamamlanıldığı düşünülen Ani Selçuklu Kümbeti ve Selçuklu Mezarlığı 1064 yılından bu yana Kars toprakları üzerinde varlığını sürdürmektedir.

Anadolu’daki ilk Türk-İslam devri kümbeti ve mezarlığı olarak kabul edilen Ani Selçuklu Kümbeti ve Selçuklu Mezarlığı, aynı zamanda Fethiye Camii’nin avlusunda olması hasebiyle de Anadolu’daki ilk hazire niteliğindedir.

Ani Katedrali (Fethiye Camii)’nin 30 m kuzeybatısında, Arpaçay’a nazır bir konumda bulunmaktadır. Mezarlığın ilk kuruluşunun 1064 yılındaki Selçuklu fethiyle başladığı düşünülmektedir.

2021-2022 yıllarındaki kazılarla gün yüzüne çıkarılan alandaki kümbet, kare kaide üzerinde sekizgen gövdelidir. Kuzeydoğu köşesinde giriş kapısı bulunmaktadır. Kümbetin etrafında hem sandukalı hem de akıt tipi olarak bilinen mezar odaları şeklinde yapılmış mezarlar vardır.