Kars’ın büyüleyici Ani Örenyeri’nde, Katedral (Fethiye Camii)’nin yaklaşık 180 metre kuzeyinde yer alan Ani Selçuklu Büyük Hamamı, Selçuklu döneminin mimarî zenginliklerinden biri olarak günümüze ulaşmıştır. 2020-2023 yılları arasında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sonucunda ortaya çıkarılan bu etkileyici yapının kitabesi bulunamadığı için kesin inşa tarihi bilinmemektedir. Ancak mimarî tarzı ve süsleme özellikleri göz önünde bulundurulduğunda, 11. Yüzyıl sonları veya 12. Yüzyıl başlarında Büyük Selçuklular tarafından inşa edildiği düşünülmektedir. Bu hamam, dönemin sosyal hayatını ve temizlik kültürünü yansıtan önemli bir yapı niteliğindedir.

Ani Selçuklu Büyük Hamamı, kuzey-güney doğrultusunda uzanan ve geleneksel Türk hamamı mimarisinin karakteristik özelliklerini barındıran bir plana sahiptir. Dikdörtgen bir plan üzerine inşa edilmiş olan hamam, klasik soğukluk, ılıklıkve sıcaklık bölümlerinden oluşur. Her bir bölüm, hamam kültürünün önemli birer parçasını temsil eder ve dönemin sosyal yaşamına dair değerli bilgiler sunar.

En dikkat çekici bölüm olan sıcaklık, geleneksel Türk hamamlarının yaygın plan şeması olan dört eyvanlı ve köşe halvet hücreli tasarımla inşa edilmiştir. Bu plan tipi, Selçuklu döneminde yaygın olan bir mimarî düzenleme olarak ziyaretçilere dönemin hamam kültürünün nasıl işlediği konusunda ipuçları vermektedir. Hamamın farklı bölümleri, işlevsel açıdan birbirini tamamlayan bir düzenle ziyaretçilerin yıkanma ve dinlenme ihtiyaçlarını karşılamak için tasarlanmıştır.

Hamamın ılıklık bölümünde yapılan kazılar, tarihe yeni bir perspektif kazandırmıştır. Burada ortaya çıkarılan taş küvet, dünyadaki ilk suda doğum örneğinin bu hamamda gerçekleşmiş olabileceğine dair önemli bir keşif sunmaktadır. Özellikle Kadı Burhâneddîn Ânevî’nin doğumuna dair tarihî bilgiler göz önüne alındığında bu keşif, Ani Selçuklu Büyük Hamamı’nı yalnızca bir hamam değil, aynı zamanda tıp ve doğum alanında da önemli bir tarihî yapı olarak konumlandırmaktadır. Bu buluntu, hamamın işlevselliğini ve dönemin sosyal yapısındaki yerini daha da anlamlı kılmaktadır.

Selçuklu döneminde hamamlar, sadece yıkanma yerleri olarak değil, aynı zamanda sosyal hayatın önemli bir parçası olarak hizmet vermekteydi. Ani Selçuklu Büyük Hamamı da bu sosyal yapının bir yansıması olarak, insanların bir araya geldiği, temizlendiği, dinlendiği ve sosyal ilişkiler kurduğu bir merkezdi. Hamam, halkın bir araya gelip sosyalleştiği bir buluşma noktasıydı ve aynı zamanda dönemin temizlik anlayışının ne kadar ileri seviyede olduğunu gösteriyordu.

Ani Selçuklu Büyük Hamamı, tarihe ve mimariye ilgi duyan ziyaretçiler için eşsiz bir keşif noktasıdır. Yapının detaylı mimarisi, Türk hamam kültürünün köklü geçmişini ve sosyal hayat üzerindeki etkilerini gözler önüne sermektedir. Ziyaretçiler, bu tarihî hamamın soğukluk, ılıklık ve sıcaklık bölümlerini gezerken, geçmişin temizlik kültürüne ve sosyal yaşantısına dair derinlemesine bilgi edinme fırsatı bulmaktadır.

Ani Selçuklu Büyük Hamamı, sadece bir yıkanma alanı değil, aynı zamanda tarihe tanıklık eden ve binlerce yıllık sosyal yaşamın izlerini taşıyan bir yapıdır. Kars’a gelen her ziyaretçi, bu büyüleyici hamamı ziyaret ederek, Selçuklu döneminin ihtişamını ve kültürel zenginliğini yakından hissedebilir.