Ani İç Kalesi, Kars’taki Ani Örenyeri’nin en dikkat çekici yapılarından biridir. M.S. 4. yüzyıla kadar uzanan bu görkemli kale, tarihin farklı dönemlerine tanıklık eden bir yapı olarak Ani’nin kadim geçmişini gözler önüne serer. Ani’nin güney ucunda, çevresindeki akarsulara, vadilere ve dağlara hâkim yüksek bir tepe üzerine kurulmuş olan İç Kale, stratejik konumu ve benzersiz mimarisiyle ziyaretçilerine büyüleyici bir atmosfer sunar.

İç Kale’nin kökenleri Urartular dönemine kadar uzanmaktadır. Urartular, Ani’nin ilk sakinleri olarak bu bölgeye yerleşmiş ve kale, onların inşa ettiği ilk yapılar arasında yer almıştır. Ancak kale, M.S. 4. yüzyılın başlarında Kamsarakanlılar devri ile belirli bir mimarî forma kavuşmuş, ilk savunma hattı olarak önemli bir yer edinmiştir. Bu dönemde kalenin savunma amaçlı olarak daha da güçlendirildiği düşünülmektedir.

Zamanla Bagratunîler ve ardından Büyük Selçuklular dönemlerinde Ani İç Kalesi büyük bir gelişim göstermiştir. Bu iki güçlü medeniyet, İç Kale’yi sadece askerî bir yapı olarak değil, aynı zamanda bir yaşam merkezi olarak da kullanmıştır. İç kale, içerisinde yer alan saray, hamam ve kilise gibi yapılarla zenginleşmiş ve şehrin yönetim, ticaret ve dinî hayatının kalbi haline gelmiştir. Bagratunîler ve Selçuklular döneminde kale, görkemli mimarî unsurlarla süslenmiş ve Ani’nin savunma yapısının en güçlü noktası haline getirilmiştir.

12. yüzyılın ikinci çeyreğinde gerçekleştirilen kazılarda, İç Kale’de bir Selçuklu kitabesi ve Selçuklu İmparatorluğu'nun sembolü olan aslan kabartması ortaya çıkarılmıştır. Bu buluntular, İç Kale’nin Selçuklu döneminde ne denli önemli bir yapı olduğuna işaret eder. Aslan kabartması, Selçukluların gücünü ve hüküm sürdükleri topraklar üzerindeki hâkimiyetlerini simgeler. Bu kabartma ve kitabe, Ani'nin Selçuklu İmparatorluğu’nun önemli merkezlerinden biri olduğunun en somut kanıtlarından biridir.

Selçuklular döneminde kale, sadece askeri değil, aynı zamanda yönetim merkezi olarak da kullanılmıştır. Bu dönemde İç Kale, Selçuklu hükümdarlarının ve yöneticilerinin ikamet ettiği, önemli kararların alındığı ve şehrin yönetildiği bir merkez haline gelmiştir.

Ani İç Kalesi, sadece bir savunma yapısı olmanın ötesinde, farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan eşsiz bir tarihî miras niteliğindedir. Ziyaretçiler, İç Kale’nin görkemli yapıları arasında dolaşırken, geçmişin ihtişamını ve farklı kültürlerin bir araya gelerek oluşturduğu bu zengin mirası hisseder. Kalenin tepesinden bakıldığında, şehrin ve çevresindeki vadilerin manzarası büyüleyicidir.

Ani İç Kalesi, sadece askerî yapılarıyla değil, içerisinde barındırdığı saray, hamam ve kiliseleriyle de bir dönemin kültürel ve sosyal yaşamını yansıtır. Bu yapılar, ziyaretçilere o dönemdeki insanların yaşamlarına dair eşsiz bilgiler sunar. Kalenin stratejik konumu ve etkileyici mimarisi, tarih ve mimariye ilgi duyan herkes için unutulmaz bir keşif fırsatı sunmaktadır.